Περιγραφή της Καινοτομίας
Η A2UFOOD είναι μια δράση που στοχεύει σε ένα ολιστικό σύστημα διαχείρισης για τα απόβλητα τροφίμων τα οποία μέχρι σήμερα καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής. Το προτεινόμενο σύστημα ολιστικής διαχείρισης περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της φιλοσοφίας «μείωση - επαναχρησιμοποίηση - ανακύκλωση»,. Συγκεκριμένα, τη συνολική μείωση των απορριμμάτων τροφίμων, τη χρήση τόσο των απορριμμάτων τροφίμων όσο και αυτών που μπορεί να έχουν σύντομα ημερομηνία λήξης αλλά μπορούν να καταναλωθούν με ασφάλεια, καθώς και το μέρος που υποχρεωτικά θα γίνει απόρριμμα (π.χ. δέρμα). Η δράση A2UFOOD επιδιώκει την εφαρμογή της Κυκλικής Οικονομίας. Η καινοτομία αφορά: 1. Δημιουργία εστιατορίων δεύτερης ευκαιρίας, μέσω ανακαίνισης κτιρίων και αγορά εξοπλισμού για τη χρήση απορριμμάτων τροφίμων ως πρώτων υλών για την παραγωγή νέων τροφίμων. 2. Ένα βιοπλαστικό σύστημα παραγωγής, που παράγει πλαστικά υλικά με ανακυκλώσιμους πόρους που δεν βασίζονται στο πετρέλαιο, με κύριο στόχο την παραγωγή λιπασματοποιήσιμων σάκων. 3. Προμήθεια 100 οικιακών λιπασμάτων, για τους πολίτες του Δήμου Ηρακλείου. 4. Προμήθεια και εγκατάσταση 2 μεγάλων και 6 μηχανικών κομποστοποιητών, για τα απόβλητα τροφίμων μονάδων φιλοξενίας στην περιοχή, καθώς και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. 5. Προμήθεια ψυγείου για τη συλλογή απορριμμάτων τροφίμων από τις μονάδες διαμονής. 6. Προμήθεια απορριμματοφόρου για τα αναπόφευκτα απόβλητα τροφίμων των μονάδων διαμονής. 7. Διοργάνωση 30 συνολικά σεμιναρίων, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Χαροκοπίου και το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο Κρήτης, για την ανάπτυξη συστημάτων μείωσης της παραγωγής απορριμμάτων τροφίμων. 8. Ανάπτυξη εργαλείου διαχείρισης της αγοράς και αποθήκευσης τροφίμων στο σπίτι, προκειμένου να μειωθεί το φαγητό που ρίχνεται ως απόρριμμα σε κάδους, μέσω ενός συστήματος που συνδέεται με την κάρτα πελάτη των σούπερ μάρκετ και το κινητό τηλέφωνο στο οποίο θα προτείνει μια συνταγή για την χρήση τροφίμων που έχουν λήξει ή βρίσκονται κοντά στην ημερομηνία λήξης. Η λειτουργία του παρουσιάζεται πιο αναλυτικά στην ακόλουθη εικόνα:
Λόγοι ανάπτυξης της Καινοτομίας
Οι πεπερασμένοι πόροι και τα θέματα του κλίματος έχουν καταστήσει απαραίτητη τη μετάβαση από μια κοινωνία που βασίζεται στο μοντέλο «παραγωγή - κατανάλωση - διάθεση» σε μια κυκλικά, ουδέτερη από περιβαλλοντική άποψη, βιώσιμη και ολοκληρωμένη κυκλική οικονομία, απαλλαγμένη από τοξικές εκπομπές και διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Η δράση A2UFOOD στοχεύει στην επίτευξη των στρατηγικών και επιχειρησιακών στόχων του Δήμου που έχουν τεθεί με βάση το Σύμφωνο των Δημάρχων για το κλίμα και την ενέργεια και την ενσωμάτωση των
Στόχοι της Καινοτομίας
Η καινοτομία βασίζεται στους παρακάτω τρεις άξονες: • ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Στην εποχή της Κυκλικής Οικονομίας, το τέλος της διάρκειας ζωής ενός προϊόντος, γίνεται η αφετηρία για ένα νέο προϊόν • ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΤΟΥ ΑΥΡΙΟ: Μέσω σεμιναρίων ενημερώνει, ευαισθητοποιεί την ενεργό συμμετοχή των πολιτών σε δράσεις πρόληψης, μείωσης και σωστής διαχείρισης των απορριμμάτων τροφίμων σε προσωπικό και τοπικό επίπεδο. • ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ: Αξιοποιείται το πλεόνασμα φαγητού των δημόσιων χώρων εστίασης και προσφέρονται δωρεάν γεύματα στους πολίτες που έχουν ανάγκη, μέσω του Δημοτικού εστιατορίου Second Opportunity. Οι στόχοι της δράσης είναι: 1. Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας. Οι περισσότερες από τις δράσεις που απαρτίζουν το A2UFood αφορούν είτε το αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων των εμπλεκόμενων εταίρων, είτε βασίζονται στις σχετικές δεξιότητές τους για να αναπτυχθούν. 2. Βελτίωση της πρόσβασης, της χρήσης και της ποιότητας των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών. Τα εργαλεία που θα δημιουργηθούν για τη σωστή διαχείριση των τροφίμων στα νοικοκυριά είναι μια δραστηριότητα που σχετίζεται άμεσα με αυτήν την προτεραιότητα. 3. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Πιο συγκεκριμένα, τουλάχιστον 50 επιχειρήσεις φιλοξενίας κατά τη διάρκεια της δράσης να εξυπηρετούνται με χρήση και πρόληψη απορριμμάτων. 4. Υποστήριξη της μετάβασης σε οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα σε όλους τους τομείς. Ο τομέας τροφίμων και ποτών είναι ένας από τους τομείς παραγωγής με την μεγαλύτερη παραγωγή άνθρακα στην ΕΕ, ειδικά όταν συνδυάζεται με τον τουρισμό. Το έργο A2UFood επιδιώκει να μειώσει την εκπομπή άνθρακα. 5. Διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων. Το έργο στοχεύει στην προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων μέσω της ελαχιστοποίησης των αποβλήτων και της προστασίας του περιβάλλοντος μέσω της χρήσης όλων των απορριμμάτων τροφίμων. Συγκεκριμένα, έχει τεθεί ο στόχος για την αύξηση των διαχειριζομένων ποσοτήτων αποβλήτων σε 300 kg/ μήνα, για την μετατροπή 1000 τόνων αποβλήτων τροφίμων σε κομπόστ ετήσια, καθώς και για την παραγωγή 200 τόνων κομπόστ ανά έτος το οποίο θα χρησιμοποιείται σε ιδιωτικούς κήπους και δημόσια πάρκα. Ακόμα, προβλέπεται η χρήση 25.000 λιπασματοποιήσιμων σακουλών για μεμονωμένα νοικοκυριά, που χρησιμοποιούνται στο σύστημα χωριστικής αστικής λιπασματοποίησης / πηγής και η μείωση των δημοτικών βιολογικών αποβλήτων σε επίπεδο φιλοξενίας κατά 780 τόνους και κατά 320 τόνους σε επίπεδο νοικοκυριού. Τέλος, επιδιώκεται η μείωση κατά 2% του κόστους του υφιστάμενου συστήματος συλλογής αποβλήτων. 6. Προώθηση της κοινωνικής ένταξης, καταπολέμηση της φτώχειας και των διακρίσεων. Η πρόσβαση σε καλής ποιότητας προσιτά τρόφιμα είναι ένα βασικό βήμα για την καταπολέμηση της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων. Στόχος για ένταξη 1000 πολιτών ευάλωτων κοινωνικών ομάδων στο πρόγραμμα που θα λαμβάνει γεύματα υψηλής θρεπτικής ποιότητας από τα ανακυκλωμένα τρόφιμα. 7. Ενημέρωση 25.000 πολιτών σχετικά με τη χρήση και την πρόληψη των αποβλήτων τροφίμων μέσα από εκδηλώσεις, την ιστοσελίδα του Δήμου, παρουσιάσεις, διαφημιστικές δράσεις κα., η επικοινωνία των δράσεων του προγράμματος/έργου σε περισσότερο από 1.000.000 πολίτες, ανεξαιρέτως τόπου κατοικίας, προκειμένου να ενημερώνονται για τις δραστηριότητες A2UFOOD μέσω δραστηριοτήτων διάδοσης καθώς και η συνεργασία με άλλους 12 Δήμους της χώρας ώστε να αξιοποιήσουν το ανακυκλώσιμο υλικό που παράγεται από τη δράση.
Αποτελέσματα της καινοτομίας
Από την έναρξη του προγράμματος τον Μάρτιο του 2019 μέχρι το καλοκαίρι του 2021, 100 περίπου άτομα την ημέρα εξυπηρετούνται από την ανακύκλωση τροφίμων μέσω παροχής γευμάτων. Οι πολίτες επίσης συμμετέχουν στο πρόγραμμα συλλογής. Αυτή τη στιγμή συμμετέχουν ενεργά 100 πολίτες στην οικιακή κομποστοποίηση, ενώ έχουν εκπαιδευτεί περίπου 500 άτομα με το υλικό της καμπάνιας foodsaveshare. Ακόμα, 15 επιχειρήσεις έχουν εφοδιαστεί με εξοπλισμό για την επαναχρησιμοποίηση τροφίμων. Επίσης, περίπου 26.000 πολίτες έχουν ενημερωθεί για την επαναχρησιμοποίηση των τροφίμων και τους τρόπους αποφυγής παραγωγής απορριμμάτων. Ακόμα, πάνω από 100.000 άνθρωποι, ανεξαρτήτως τόπου κατοικίας, έχουν ενημερωθεί για την δράση A2UFOOD, μέσω των διάφορων καναλιών ενημέρωσης του έργου.Η καινοτομία βρίσκεται πλέον στο στάδιο της διάδοσης
Στάδιο σχεδιασμού
Οι ποσότητες απορριμμάτων τροφίμων, τόσο αποφευκτέων όσο και αναπόφευκτων, που παράγονται σε καθημερινή βάση στην ΕΕ και γενικά στο αστικό περιβάλλον, η πίεση που επιβάλλει η παραγωγή και η διαχείριση (διάθεση) τους στους διάφορους πόρους, το περιβάλλον και την οικονομία και οι νομικές απαιτήσεις για τη μείωση των αποβλήτων και τη χρήση τους ως μέρος της κυκλικής οικονομίας γέννησαν την ιδέα για το πρόγραμμα. Η ιδέα της ολιστικής προσέγγισης στην κυκλική οικονομία αποτελεί στόχο και διαρκή επιδίωξη του Δήμου. Οι προδιαγραφές του προγράμματος είναι σύμφωνες με τον Οδηγό Εφαρμογής του εργαστηρίου UIA (Δράσεις Αστικής Καινοτομίας: Urban Innovative Actions) από το οποίο χρηματοδοτείται.
Η δράση A2UFOOD αναπτύχθηκε από τον Δήμο και τους εταίρους του , δηλαδή τον Σύλλογο Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Κρήτης (ESDAK), το Ελληνικό Πανεπιστήμιο Μεσογείου, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πανεπιστήμιο της Στουτγκάρδης και την εταιρεία μηχανικών ENVIROPLAN, υπό τον συντονισμό του Δήμου Ηρακλείου, με σκοπό την αντιμετώπιση των εντοπισμένων προβλημάτων διαχείρισης αποβλήτων - και κυρίως των απορριμμάτων τροφίμων - καθώς και για την παροχή ενός βιώσιμου σχεδίου για την υποστήριξη των βασικών αναγκών τροφίμων των ευάλωτων ομάδων από το Υπουργείο Υγείας.
Στάδιο εφαρμογής Με την απόφαση 120/2018 του Δημοτικού Συμβουλίου έγινε η αποδοχή της εφαρμογής της δράσης με τίτλο "A2UFood: μια ολιστική προσέγγιση διαχείρισης για αστικά περιβάλλοντα" για την εφαρμογή του συστήματος διαχείρισης αποβλήτων, εστιάζοντας στον τομέα της φιλοξενίας (ξενοδοχεία και εστιατόρια). Η έναρξη του προγράμματος ανακοινώθηκε με Δελτίο Τύπου και συνεντεύξεις που παραχωρήθηκαν στα ΜΜΕ. Ο Δήμος ως συντονιστής φορέας παρακολουθεί την εφαρμογή του σύμφωνα με τις διεργασίες που προβλέπονται από το σχετικό πακέτο εργασίας Project Management. Η καινοτομία, όπως προβλέπεται, υλοποιείται από υπάρχουσα δομή του φορέα, συνδέεται με υπάρχουσες διαδικασίες και εφαρμόζεται αυτοτελώς.
Στάδιο διάδοσης
Στο στάδιο αυτό γίνεται επικοινωνία και διάδοση της καινοτομίας, στο εσωτερικό του φορέα, μέσω δικτύων επικοινωνίας, παρουσιάσεων, σεμιναρίων, έντυπου υλικού, αλλά και στο εξωτερκό, του φορέα μέσω του Γραφείου Τύπου, σεμιναρίων, της ιστοσελίδας του φορέα κα. Συνεργασίες
Ο Δήμος συνεργάστηκε με τους προαναφερθέντες εταίρους στους ακόλουθους τομείς:
Ο ΕΣΔΑΚ είναι υπεύθυνος για την υλοποίηση του σκέλους της διαχείρισης των μη αποφευκτέων απορριμμάτων (λειτουργία μονάδας βιοπλαστικού).
Το Πανεπιστήμιο Κρήτης ανέπτυξε την τεχνολογία για τη εξαγωγή βιοπολυμερών από αστικά απορρίμματα για την παραγωγή βιοπλαστικού.
Το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο είναι υπεύθυνο για την οργάνωση του δικτύου συλλογής, την οργάνωση της εκστρατείας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού και την Ανάλυση του Κύκλου Ζωής της εναλλακτικής διαχείρισης των απορριμμάτων τροφίμων που εξετάζεται από το έργο.
Το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο ανέπτυξε το λογισμικό για την αγορά και αποθήκευση τροφίμων και τα εργαλεία για την παρακολούθηση της οικιακής κομποστοποίησης.
Η ENVIROPLAN ανέλαβε την προετοιμασία όλων των τεχνικών σχεδίων, την έκδοση αδειών και προετοιμασία των τευχών δημοπράτησης για τα κτίρια και τον εξοπλισμό που προβλέπονται στο έργο.
Το Πανεπιστήμιο Στουτγγάρδης είναι υπεύθυνο για την εγκατάσταση και λειτουργία λογισμικού σε ξενοδοχεία με σκοπό τη μείωση της σπατάλης.
Χρηματοδότηση και κόστος Ο συνολικός προϋπολογισμός του A2UFOOD ανέρχεται σε 3.912.948,75 € και συγχρηματοδοτείται από την Πρωτοβουλία Urban Innovation Actions (UIA) μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) καθώς και από τη δημόσια συνεισφορά του Δήμου Ηρακλείου 299.599,25 € και 20% συνεισφορά σε είδος.
Σε αυτό το στάδιο για την υλοποίηση του καινοτόμου έργου, A2UFood απασχολούνται 10 εργαζόμενοι. Για τη διατήρηση της καινοτομίας αναμένεται να συνεχίσουν να απασχολούνται επίσης 10 άτομα. Εκτιμάται ότι ο απαιτούμενος χρόνος θα είναι 20% του ημερήσιου προγράμματος.
Όλα τα προβλήματα που προέκυψαν έχουν αντιμετωπιστεί και έχουν ξεπεραστεί, ωστόσο υπάρχει καθυστέρηση στην υλοποίηση ορισμένων επιμέρους έργων, όπως το εστιατόριο τροφίμων δεύτερης ευκαιρίας λόγω της πανδημίας του covid19. Το έργο έχει επηρεαστεί σημαντικά από την πανδημία, αυξάνοντας τις καθυστερήσεις που δικαιολογούσαν παράταση της διάρκειας του. Η περίοδος που καλύπτει συμπίπτει με της πανδημία και αντικατοπτρίζει τις δυσκολίες που προέκυψαν από τις αναπόφευκτες αλλαγές στις κοινωνικοοικονομικές πρακτικές και τους διοικητικούς τρόπους εργασίας. Ένα βασικό μέλημα του έργου αυτής της περιόδου ήταν η σκοπιμότητα και η ανθεκτικότητά του. Οι κύριες δραστηριότητες αυτής της περιόδου αφορούσαν την αδειοδότηση και την υποβολή προσφορών, ολοκληρώνοντας εργαστηριακές δοκιμές βιοπλαστικών και βελτιώσεις ψηφιακών εργαλείων. Το ψηφιακό εργαλείο για τη μείωση των απορριμμάτων τροφίμων για το κοινό έχει βελτιωθεί, αλλά δεν έχει κοινοποιηθεί στους πελάτες του Supermarket. Λόγω των σοβαρών επιπτώσεων της πανδημίας στην τουριστική βιομηχανία, η δεύτερη δοκιμή του εργαλείου RESOURCEMANAGER-FOOD (RMF) στα ξενοδοχεία αναβλήθηκε έως ότου ξαναρχίσει το άνοιγμα του ξενοδοχείου, ενώ η διάδοση περιορίστηκε επίσης καθώς οι αλληλεπιδράσεις πρόσωπο με πρόσωπο, που ήταν προτιμότερες για τη διάδοση του έργου, είχαν τεθεί κι αυτές σε περιορισμούς.
Εκτίμηση – περιγραφή για τις αναγκαίες συνθήκες επιτυχίας και βιωσιμότητας της καινοτομίας
Σε μια εποχή που η διαχείριση των οργανικών αποβλήτων γίνεται βασικό πρόβλημα για τη χώρα, ο Δήμος Ηρακλείου έχει αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο. Το έργο A2UFOOD είναι καινοτόμο και βιώσιμο επειδή συμβάλλει στην πρόληψη της σπατάλης τροφίμων, της κυκλικής οικονομίας, της προστασίας του περιβάλλοντος, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής συνυπευθυνότητας και περιλαμβάνει το Σύμφωνο των Δημάρχων για την Ενέργεια και το Κλίμα, τη στρατηγική των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.
Εμπειρίες, σκέψεις, διαπιστώσεις
Η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου τα ετήσια κατά κεφαλή απορρίμματα τροφίμων είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο - περίπου 142 κιλά, όταν ο μέσος όρος είναι περίπου 74 κιλά - η ανάγκη για σωστή διαχείριση και επαναχρησιμοποίηση βιοαποικοδομήσιμων, οργανικών υπολειμμάτων είναι κάτι παραπάνω από μεγάλη. Η αλυσίδα απορριμμάτων τροφίμων είναι η κύρια πηγή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, υποβάθμισης της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων, καθώς και ρύπανσης των υδάτων. Η νέα κύρια πολιτική προσέγγιση της ΕΕ στο ζήτημα είναι η μείωση της σπατάλης τροφίμων, δηλαδή πώς ο μέσος άνθρωπος θα αποφύγει την παραγωγή τους. Επίσης, όσον αφορά την πρόκληση της εφαρμογής της κυκλικής οικονομίας στην πράξη, όλα τα συστήματα παραγωγής, πρέπει να διαμορφώσουν νέες διαδικασίες, οι οποίες από τη μία πλευρά θα είναι σε θέση να αξιοποιούν τα υπολείμματα για να παράγουν άμεσα χρησιμοποιήσιμο υλικό. Οι δράσεις του Δήμου Ηρακλείου δίνουν μια νέα προοπτική στην αντιμετώπιση της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων, με σκοπό να βοηθήσουν ουσιαστικά τη βιωσιμότητα του πλανήτη και το μέλλον της ανθρωπότητας.