Εργαστήριο Νοητικής Ενδυνάμωσης σε δομή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας

Αποτελέσματα της καινοτομίας

Η εφαρμογή της καινοτομίας αφορά αφενός στην εύκολη πρόσβαση των ατόμων/ασθενών που αντιμετωπίζουν προβλήματα διαταραχών μνήμης, σε δομή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, πλησίον της κατοικίας τους, χωρίς να απαιτείται κόστος μετάβασης σε νοσοκομειακή μονάδα και αφετέρου στην εξειδικευμένη παροχή υπηρεσιών υποστήριξης των νοητικών λειτουργιών σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με ανοϊκές διαταραχές και έγκαιρη διάγνωση νέων περιστατικών, από εκπαιδευμένους επαγγελματίες υγείας της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.

Ειδικότερα:

Αποτελέσματα / Ωφέλειες

α) Στους/στις ασθενείς.

Η λειτουργία των ομάδων στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Νοητικής Ενδυνάμωσης συνέβαλλε στη/ν:

• διαγνωστική αξιολόγηση νοητικών λειτουργιών

• παρακολούθηση σωματικής και ψυχικής υγείας

• ψυχοκοινωνική υποστήριξη

• δημιουργία συναισθηματικού δεσμού μεταξύ των μελών και των συντονιστών/στριών επαγγελματιών υγείας

• μοίρασμα προσωπικών βιωμάτων

• αλληλοϋποστήριξη / αλληλοβοήθεια μεταξύ των μελών

• ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων και κοινωνικών δεξιοτήτων

• βελτίωση της διάθεσης / καταπολέμηση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας

• ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης των ατόμων

• βελτίωση της καθημερινής λειτουργικότητας (ατομικές δεξιότητες υγιεινής) και αυτονομίας

• ανυπομονησία προσέλευσης στην ομάδα

• βελτίωση της ποιότητας ζωής

β) Αποτελέσματα στην Κοινότητα.

Η λειτουργία των ομάδων στο πλαίσιο της Κοινότητας συνέβαλλε στη/ν:

• εκπαίδευση του γενικού πληθυσμού (σεμινάρια, ομιλίες, διαπροσωπική ενημέρωση)

• αναγνώριση των πρώιμων συμπτωμάτων των διαταραχών μνήμης

• έγκαιρη πρόσβαση των ατόμων σε υπηρεσίες ΠΦΥ

• ευαισθητοποίηση

• εξάλειψη του στίγματος / προαγωγή της κοινωνικής συνοχής

• παροχή φροντίδας υγείας στους πάσχοντες στην ΠΦΥ

• αξιοποίηση της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας των επαγγελματιών υγείας, ώστε να βελτιωθεί η Πρόληψη και Αντιμετώπιση της άνοιας

• μοντελοποίηση των διαδικασιών του Εργαστηρίου μας

Στο πρώτο εξάμηνο της επαναλειτουργίας του προγράμματος το 2023, ο αριθμός των ωφελούμενων συμμετεχόντων διπλασιάστηκε, ενώ παράλληλα αυξήθηκε και η ζήτηση πληροφόρησης και τα ραντεβού ενημέρωσης και εφαρμογής διαγνωστικών εργαλείων για την ανίχνευση της άνοιας.

Η καινοτομία αναπτύχθηκε in house, στο στάδιο του σχεδιασμού, της πιλοτικής εφαρμογής και της υλοποίησης.

Στάδιο σχεδιασμού

Ο σχεδιασμός του προγράμματος έγινε εξ ολοκλήρου από το προσωπικό του 1ου Κέντρου Υγείας Σαλαμίνας και περιλάμβανε τα εξής βήματα:

Το έτος 2018: α) παρακολούθηση εκπαιδευτικού προγράμματος για την Άνοια (σύγχρονη εκπαίδευση στην Εταιρεία Alzheimer Αθηνών), στο οποίο συμμετείχαν τέσσερις (4) νοσηλεύτριες, δύο (2) γενικοί ιατροί και δύο (2) κοινωνικοί λειτουργοί του 1ου ΚΥ Σαλαμίνας.

β) Θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών (ΝΝΑ) και στο Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά, στα αντίστοιχα Ιατρεία Μνήμης και τα Κέντρα Νοητικής Ενδυνάμωσης, υπό την καθοδήγηση και εποπτεία του Διευθυντή της Νευρολογικής Κλινικής του ΝΝΑ κ. Ντόσκα.

Το έτος 2019: έναρξη της πιλοτικής λειτουργίας.

Συντονισμός, σχεδιασμός λειτουργίας: Δρ. Κουλούρη Αγορίτσα, Νοσηλεύτρια Ψυχικής Υγείας, MSc, MHSc, PhD, Προϊσταμένη Τμ. Ν/Υ & Επαγγελματιών Υγείας, Μέλος Διδακτικού Προσωπικού του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης & Αυτοδιοίκησης.

Διεπιστημονική Ομάδα: Δρ. Αρώνη Δ., Κοινωνική Λειτουργός M.A., M.PhiL, PhD, Βοριζανού Ε., Νοσηλεύτρια MSc, Ζησοπούλου Σ., Νοσηλεύτρια MSc, Μανάρας Δ., Γεν. Ιατρός MSc, Μουσαφιροπούλου Μ., Νοσηλεύτρια Ψυχικής Υγείας, MSc(c) Μπάφα Π., Διευθύντρια Γεν. Ιατρός, Παπαδημητρίου Π. Κοινωνική Λειτουργός.

Σε κάθε στάδιο, υπήρχε η σύμφωνη γνώμη και η υποστήριξη του Υπευθύνου Διευθυντή Συντονιστή της Επιστημονικής Λειτουργίας της Μονάδας μας.

Στάδιο πειραματικής εφαρμογής

Με απόφαση της 2ης ΥΠΕ Πειραιώς & Αιγαίου, εγκρίθηκε η πιλοτική λειτουργία του Εργαστηρίου Νοητικής Ενδυνάμωσης του 1ου Κέντρου Υγείας Σαλαμίνας. Στο «Εργαστήριο Νοητικής Ενδυνάμωσης» κατά το διάστημα της πιλοτικής του εφαρμογής (Οκτώβριος 2019 έως Μάρτιος 2020 που διέκοψε λόγω των μέτρων που επέφερε η πανδημία) λειτούργησε μία ομάδα ενδυνάμωσης ωφελούμενων μελών, δέκα (10) ατόμων, ηλικίας από 62 έως και 87 ετών με διαγνωσμένη ήπια νοητική διαταραχή ή κάποια άλλη μορφή άνοιας σε αρχικό ή μεσαίο στάδιο. Πραγματοποιήθηκαν 17 συνεδρίες με συχνότητα μία φορά/εβδομάδα.

Το πρώτο διάστημα λειτουργίας και μέχρι την διάδοση της δράσης, οι συμμετέχοντες εισέρχονταν στις ομάδες από τα δύο ιατρεία παρακολούθησης χρονίως πασχόντων της δομής. Εκεί γινόταν η αρχική εκτίμηση, ψυχομετρικά τεστ, παραπομπές, απαραίτητες εργαστηριακές εξετάσεις και η αξιολόγηση για την συμμετοχή τους στις ομάδες ενδυνάμωσης.

Στάδιο εφαρμογής

Κατά την εφαρμογή του προγράμματος αξιοποιήθηκε το εξειδικευμένο προσωπικό του 1ου Κέντρου Υγείας Σαλαμίνας και οι υλικοτεχνικοί πόροι του φορέα. Με εξαίρεση την περίοδο COVID-19 και των απαγορεύσεων που επέφερε, η επαναλειτουργία του «Εργαστηρίου Νοητικής Ενδυνάμωσης» το 2023, έγινε σε συνεργασία με την Κινητή Μονάδα για άτομα με άνοια της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών στον Πειραιά, με τη συμμετοχή ψυχιάτρου, ψυχολόγου, νοσηλευτή και κοινωνικών λειτουργών. Τα στελέχη της Κινητής Μονάδας επισκέπτονται προγραμματισμένα το Κέντρο Υγείας Σαλαμίνας μία φορά/μήνα, προβαίνουν σε εξέταση, εκτίμηση, διαγνωστικό έλεγχο, συνταγογράφηση φαρμακευτικής αγωγής, κ.α., και παραπομπή των ασθενών (όταν απαιτείται) για συμμετοχή στις ομάδες νοητικής ενδυνάμωσης που συντονίζονται αποκλειστικά από τους επαγγελματίες υγείας του φορέα.

Καθ΄ όλο το διάστημα που προηγείται της προγραμματισμένης επίσκεψης, οι Κοινωνικοί Λειτουργοί, οι νοσηλευτές της ομάδας και οι συμμετέχοντες ιατροί του 1ου Κέντρου Υγείας Σαλαμίνας, πραγματοποιούν εκτίμηση/αξιολόγηση των προσερχόμενων περιστατικών, διενέργεια τεστ ανίχνευσης των ανοϊκών διαταραχών, ψυχοκοινωνική υποστήριξη και διασύνδεση με άλλες υπηρεσίες υγείας αν απαιτείται. Επιπρόσθετα διατίθεται τηλεφωνικός αριθμός για προ συνεννόηση και ραντεβού.

Λόγω της αυξημένης συμμετοχής και της απήχησης του εγχειρήματος, κρίθηκε απαραίτητη η δημιουργία νέας ομάδας και σήμερα λειτουργούν δύο ομάδες νοητικής ενδυνάμωσης για σταθεροποίηση/βελτίωση της νοητικής κατάστασης, μία ημέρα/εβδομάδα από τα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας του 1ου Κέντρου Υγείας Σαλαμίνας.

Η λειτουργία των ομάδων ενδυνάμωσης με τη χρήση ασκήσεων μνήμης, προσοχής, γλωσσικής ευχέρειας, προσανατολισμού στο χώρο, αντίληψης και κοινωνικών δεξιοτήτων, εντάσσονται στην ολοκληρωμένη υποστήριξη και φροντίδα των πασχόντων, με στόχευση τη σταθεροποίηση ή και βελτίωση της νοητικής κατάστασης και σωματικής λειτουργικότητας, την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, τη μείωση της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και την αύξηση του επιπέδου συναισθηματικής ασφάλειας.

Στάδιο διάδοσης

Η καινοτομία στο στάδιο της διάδοσης υιοθετήθηκε χωρίς αντιδράσεις. Έχει γίνει επικοινωνία της καινοτομίας στο εσωτερικό του φορέα και σε εξωτερικούς φορείς. Έγινε χρήση του εσωτερικού δικτύου επικοινωνίας ως εργαλείο επικοινωνίας της καινοτομίας στο εσωτερικό του φορέα, καθώς επίσης συντάχθηκαν ενημερωτικά και υπηρεσιακά σημειώματα. Σε φορείς εκτός της δομής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας επιλέχθηκαν εργαλεία επικοινωνίας όπως συνέδρια, εκδηλώσεις, ημερίδες κλπ., διανεμήθηκε έντυπο υλικό και έγινε χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Συνεργασίες

Η καινοτομία αναπτύχθηκε στο στάδιο της πιλοτικής εφαρμογής (2019-2020) από το προσωπικό του 1ου Κέντρου Υγείας Σαλαμίνας σε συνεργασία με τον Διευθυντή και τα στελέχη της Νευρολογικής Κλινικής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών και Ναυτικού Νοσοκομείου Πειραιά, οι οποίοι συνέβαλαν προσφέροντας τεχνογνωσία στο στάδιο του σχεδιασμού του προγράμματος, αναλαμβάνοντας την εκπαίδευση - θεωρητική και πρακτική- των επαγγελματιών υγείας που στη συνέχεια στελέχωσαν το εργαστήριο ενδυνάμωσης του φορέα μας.

Η επαναλειτουργία του «Εργαστηρίου Νοητικής Ενδυνάμωσης» το 2023 έγινε σε συνεργασία με το Κέντρο Ημέρας και την Κινητή Μονάδα για άτομα με άνοια της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών στον Πειραιά, στελέχη της οποίας επισκέπτονται το Κέντρο Υγείας Σαλαμίνας μία φορά/μήνα, συμβάλλουν στην εφαρμογή (ψυχιατρική εκτίμηση, τεστ, κ.α.) και διάδοση της δράσης καθώς και στην επικαιροποίηση των γνώσεων του προσωπικού, μέσα από εκπαιδευτικά σεμινάρια.

Χρηματοδότηση και κόστος

Η καινοτομία χρηματοδοτήθηκε από ίδιους πόρους και συγκεκριμένα από τον Τακτικό Προϋπολογισμό του φορέα.

Για την ανάπτυξη της καινοτομίας ασχολήθηκαν τρία (3) άτομα του φορέα και ένας (1) εξωτερικός συνεργάτης, για διάστημα ενός εξαμήνου, έως την έκδοση της απόφασης λειτουργίας/συνεργασίας.

Για την εφαρμογή της καινοτομίας απαιτούνται πέντε (5) υπάλληλοι του φορέα για 8 ώρες, μία φορά την εβδομάδα (Λειτουργία Ομάδων Ενδυνάμωσης). Για την διάδοση της καινοτομίας και την ενημέρωση των ενδιαφερομένων, απαιτείται ένας (1) υπάλληλος του φορέα (Κοινωνική Λειτουργός) σε καθημερινή βάση, η οποία στο πλαίσιο των καθηκόντων της έχει και την ευθύνη της διερεύνησης των περιστατικών/ραντεβού.

Προκλήσεις και τρόποι αντιμετώπισης κατά το σχεδιασμό, δοκιμή και υλοποίηση

Για την ανάπτυξη του εν λόγω καινοτόμου προγράμματος, πρόκληση αποτέλεσε η εφαρμογή και λειτουργία του συγκεκριμένου εγχειρήματος σε δομή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, δεδομένου ότι δεν υπήρχε προηγούμενη εμπειρία.

Καταλυτικό ρόλο στην αντιμετώπιση των δυσκολιών έπαιξε το εξειδικευμένο προσωπικό τόσο του φορέα, όσο και των συνεργαζόμενων δομών και η τεχνογνωσία που διέθετε ο Διευθυντής της Νευρολογικής Κλινικής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών και Ναυτικού Νοσοκομείου Πειραιά κος Ντόσκας. Κατά το στάδιο της υλοποίησης απαιτείται επιπλέον τεχνολογικός εξοπλισμός (Η/Υ, κ.α).

Εκτίμηση – περιγραφή για τις αναγκαίες συνθήκες επιτυχίας και βιωσιμότητας της καινοτομίας

Για την αποτελεσματική λειτουργία του προγράμματος και τη βιωσιμότητα του εργαστηρίου απαραίτητη προϋπόθεση είναι η απασχόληση τουλάχιστον τεσσάρων (4) ακόμα εκπαιδευμένων επαγγελματιών υγείας, οι οποίοι θα συντονίζουν τις ομάδες ενδυνάμωσης.

Επιπρόσθετα, αναγκαία συνθήκη λειτουργίας είναι η ύπαρξη νομοθετικού πλαισίου που να διασφαλίζει/κατοχυρώνει την λειτουργία των Εργαστηρίων σε δομές της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, σύμφωνα με το Ελληνικό Σχέδιο Δράσης 2023-2028, για την Άνοια.

Παράλληλα η επικαιροποίηση των γνώσεων και η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, προάγει την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού των υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, προς όφελος των πασχόντων, των φροντιστών τους και της κοινότητας.

Εμπειρίες, σκέψεις, διαπιστώσεις

Με την συμμετοχή των ασθενών με νοητικές διαταραχές στο «Εργαστήριο Νοητικής Ενδυνάμωσης» του 1ου Κέντρου Υγείας Σαλαμίνας, ενισχύεται η σταθεροποίηση και βελτίωση των νοητικών λειτουργιών, η κινητοποίηση, η αυτονομία, η δημιουργικότητα και η κοινωνικοποίησή τους.

Παράλληλα αξιοποιείται το ανθρώπινο κεφάλαιο των επαγγελματιών υγείας της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, με αυξημένα προσόντα, εκπαίδευση και ενδιαφέρον για το αντικείμενο.

Η ισότητα στην πρόσβαση και η εγγύτητα των υπηρεσιών της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στο γνώριμο περιβάλλον της κοινότητας, μόνο θετικό πρόσημο μπορεί να έχει στην θεραπευτική προσέγγιση των ατόμων με άνοια και διαταραχές μνήμης. Κατ’ επέκταση το εν λόγω πρόγραμμα θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε άλλες δομές Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.