Η καινοτομία που ανέπτυξε το Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΤΑ/ΠΚΜ) αφορά στον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός εργαλείου αποτύπωσης της επιδημιολογικής κατάστασης ενός πληθυσμού για τη νόσο COVID με κεντρικό άξονα τη συγκέντρωση του ιικού φορτίου στα αστικά λύματα. Η μεθοδολογία της επιδημιολογίας λυμάτων που αναπτύχθηκε από την διεπιστημονική ομάδα επιδημιολογίας λυμάτων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) μαζί με την Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης (ΕΥΑΘ), σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΚΜ) και στο πλαίσιο του Εθνικού Δικτύου Επιδημιολογίας Λυμάτων του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) παρουσιάζει την εξέλιξη των μετρήσεων από δείγματα που λαμβάνονται στην είσοδο της ΕΕΛΘ αφού πρώτα εξορθολογήσει τις τιμές έκκρισης ιικου φορτίου με βάση τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των λυμάτων. Η εφαρμοζόμενη μεθοδολογία εξορθολογισμού που αποτελεί παγκόσμια καινοτομία οδήγησε σε αξιόπιστα τελικά αποτελέσματα μειώνοντας την αβεβαιότητα λόγω της ημερήσιας μεταβλητότητας των χαρακτηριστικών των λυμάτων. Από το φθινόπωρο του 2020 έως και σήμερα, τα αποτελέσματα της καινοτομίας ανακοινώνονται στην ΠΚΜ, τον ΕΟΔΥ και τα εθνικά ΜΜΕ. Η εφαρμογή της καινοτομίας οδήγησε στην επιτυχή εκτίμηση των διαδοχικών κυμάτων της πανδημίας και στην αξιολόγηση της πορείας διαφόρων παραλλαγών του ιού στον πληθυσμό της Θεσσαλονίκης. Επιπρόσθετα, υπολογίστηκαν τα πραγματικά θετικά κρούσματα στην πόλη – πλέον των επιβεβαιωμένων κλινικά κρουσμάτων – και πραγματοποιήθηκε μελέτη με σενάρια χωρικής κατανομής των ιοσωμάτων στο δίκτυο αποχέτευσης της πόλης, ενώ αναπτύχθηκε επιδημιολογικό μοντέλο βασισμένο στην απόκριση ενός ασθενή στη νόσο. Η πρωτοπορία της καινοτομίας συνίσταται στο ότι προβλέπει:
-μέτρηση της συγκέντρωσης του ιικού φορτίου SARS CoV-2 (και διαφορετικών παραλλαγών του) σε δείγματα λυμάτων με απλές και γρήγορες μεθόδους.
-προσδιορισμό της συγκέντρωσης του ιικού φορτίου SARS CoV-2 με τη βοήθεια μοντέλου εξορθολογισμού που οδηγεί σε κανονικοποίηση της συγκέντρωσης στο σύνολο του πληθυσμού.
-αναγωγή του ιικού φορτίου σε πραγματικά κρούσματα της νόσου.
Αριθμός ωφελούμενων έτους 2022 και 2021: πληθυσμός περιοχής εξέτασης λυμάτων, δηλαδή περίπου 750.000
Οι λόγοι που οδήγησαν στην ανάπτυξη της καινοτομίας ήταν:
Το πρόγραμμα στοχεύει στην παρακολούθηση της δημόσιας υγείας και στην αποτύπωση της επιδημιολογικής κατάστασης κατά τη φάση της πανδημίας COVID. Μελλοντικά, η υποδομή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο της ανάδυσης ασθενειών με επιδημικά χαρακτηριστικά, την χωρική κατανομή ιικού φορτίου, την περιβαλλοντική υγεία και την εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε αυτήν. Ειδικοί στόχοι της καινοτομίας είναι:
Στο στάδιο του σχεδιασμού απασχολήθηκαν επτά καθηγητές ΑΠΘ και ένα μέλος ΕΔΙΠ ΑΠΘ για έναν μήνα. • Στο στάδιο της πειραματικής εφαρμογής ασχολήθηκαν δέκα καθηγητές ΑΠΘ, ένα μέλος ΕΔΙΠ ΑΠΘ ,ένας μεταδιδάκτορας και δύο υποψήφιοι διδάκτορες για 1.5 μήνα. • Στο στάδιο της πλήρους εφαρμογής, της αναβάθμισης των υπηρεσιών και της εξέλιξης της καινοτομίας ασχολούνται οκτώ καθηγητές ΑΠΘ, δύο μέλη ΕΔΙΠ ΑΠΘ, τρεις μεταδιδάκτορες, τρεις υποψήφιοι διδάκτορες και ένας συνεργάτης ερευνητής αδιάλειπτα από τον Ιούνιο 2020. • Στο στάδιο της διάδοσης ασχολείται ολόκληρη η ομάδα και στο στάδιο της αξιολόγησης/παραλαβής απασχολούνται 3 άτομα από το ΠΤΑ ΚΜ.
Η παροχή της καινοτομίας στη σημερινή μορφή της, απαιτεί την απασχόληση ερευνητών για τη δειγματοληψία των δειγμάτων, την ανάλυση των ποιοτικών τους χαρακτηριστικών, την εξαγωγή και καθαρισμό RNA, τη διεξαγωγή μοριακών αναλύσεων, τον εξορθολογισμό των μετρήσεων και την εκτίμηση της επιδημιολογικής κατάστασης του πληθυσμού. Για τις εργασίες αυτές απαιτεί η καθημερινή εργασία ενός χημικού ή χημικού μηχανικού με πλήρη απασχόληση, ενός μοριακού βιολόγου ή ιολόγου με πλήρη απασχόληση, ενός χημικού μηχανικού με πλήρη απασχόληση και ενός λοιμωξιολόγου ή ιολόγου με ημι-απασχόληση. Για τη διάδοση των αποτελεσμάτων (συγγραφή επιστη-μονικών εργασιών) και την αξιολόγησή τους απαιτείται η απασχόληση ενός ερευνητή με πλήρες ωράριο. Η καινοτομία αυτή αναπτύχθηκε στην εποχή της πανδημίας, ωστόσο αποτελεί μια σημαντική υποδομή για την παρακολούθηση της δημόσιας υγείας και αναμένεται να μετεξελιχθεί σε ένα δυναμικό εργαλείο που θα προσαρμόζεται στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας. Για τους λόγους αυτούς, η ομάδα του ΑΠΘ διατηρεί τον διεπιστημονικό της χαρακτήρα και σχεδιάζει ήδη τις μεθόδους χρήσης της καινοτομίας στο μέλλον, προς όφελος της κοινωνίας.
Η καινοτομία αφορά την παρακολούθηση της διασποράς της νόσου COVID, την ενημέρωση του πληθυσμού και ιδιαίτερα των ευάλωτων ομάδων για την αυξημένη προστασία τους και τη γενικότερη συμπλήρωση και αναβάθμιση του συστήματος παρακολούθησης της δημόσιας υγείας. Η εφαρμογή της καινοτομίας ουσιαστικά: α) ενίσχυσε την παρακολούθηση της διασποράς ιδιαίτερα σε φάσεις όπου η κλασική επιτήρηση με τη διενέργεια τεστ δεν ήταν αποδοτική, β) προσέφερε και προσφέρει ενημέρωση των φορέων δημόσιας υγείας και του πληθυσμού σχετικά με την διασπορά της νόσου σε τοπικό επίπεδο σε τακτική βάση, γ) έθεσε τις βάσεις για την εγκατάσταση ενός ολοκληρωμένου διαχρονικού παρατηρητηρίου δημόσιας υγείας και ευεξίας του πληθυσμού στηριγμένο στην επιδημιολογία λυμάτων, δ) λόγω της ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής της καινοτομίας, ανέδειξε τη σημασία που αποδίδει ο φορέας σε έργα δημόσιας υγείας, περιβαλλοντικής υγείας και κοινωνικού περιεχομένου.
Το πρώτο κρούσμα COVID στην Ελλάδα εντοπίστηκε στη Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του 2020. Αρχικά, η διεξαγωγή ελέγχων ήταν περιορισμένη με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η αποτύπωση της επιδημιολογικής κατάστασης. Το ΠΤΑ/ΠΚΜ με σκοπό την ενίσχυση του συστήματος ελέγχου εξέτασε μεθόδους εναλλακτικές και συμπληρωματικές με αυτές της κλασικής επιτήρησης. Ο αρχικός σχεδιασμός, μέχρι τη φάση της υλοποίησης ακολούθησε τα παρακάτω στάδια: α) Συγκρότηση ομάδας εργασίας από το ΠΤΑ/ΠΚΜ β) Συγκρότηση διεπιστημονικής ομάδας του ΑΠΘ υπό τον συντονισμό του πρύτανη ΑΠΘ. Την ομάδα επιδημιολογίας λυμάτων του ΑΠΘ στελέχωσαν κατά διαστήματα επιστήμονες από διαφορετικά εργαστήρια και κλινικές των Τμημάτων Ιατρικής (συνολικά τρεις καθηγητές Ιατρικής), Χημείας (δύο καθηγητές), Κτηνιατρικής (ένας καθηγητής και ένας αναπληρωτής καθηγητής), Πολιτικών Μηχανικών (δύο μέλη ΕΔΙΠ), Φαρμακευτικής (ένας καθηγητής), Βιολογίας (ένας καθηγητής και ένας επίκουρος καθηγητής), και Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης (ένας καθηγητής) του ΑΠΘ. Επιπλέον, συμμετέχουν τρεις μεταδιδάκτορες, τρεις υποψήφιοι διδάκτορες, ένας συνεργάτης ερευνητής και μια υπάλληλος διοίκησης. β) Ανάλυση των χαρακτηριστικών της πανδημίας και των μεθόδων ελέγχου της διασποράς γ) Εξέταση πρακτικών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για την αποτύπωση της επιδημιολογικής κατάστασης ενός πληθυσμού με βάση την επιδημιολογία λυμάτων δ) Καθορισμός στόχων για την παρακολούθηση της διασποράς της νόσου με βάση την επιδημιολογία λυμάτων ε) Καθορισμός πλαισίου διάδοσης των αποτελεσμάτων στ) Διεξαγωγή διαγωνισμών ζ) Συγκρότηση ομάδας παρακολούθησης των έργων.
Τον Μάρτιο 2020 συγκροτήθηκε υπό τον συντονισμό του Πρύτανη ΑΠΘ, καθ. Ν. Παπαϊωάννου, η Ομάδα Επιδημιολογίας Λυμάτων του ΑΠΘ με επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων και σκοπό την ανάπτυξη μιας ολιστικής διαδικασίας για την ανίχνευση της παρουσίας του κορωνοϊού αλλά και την αξιόπιστη ποσοτικοποίηση του ιικού φορτίου στα αστικά υγρά απόβλητα της Θεσσαλονίκης. Αντίθετα με τη συνήθη πρακτική να γίνονται αναλύσεις από μεμονωμένα εργαστήρια για την ανίχνευση του ιού στα λύματα, η ομάδα του ΑΠΘ καινοτόμησε με την οριζόντια διεπιστημονική προσέγγιση του προβλήματος. Αρχικά, μια ομάδα μοριακών βιολόγων εργάστηκε για την ανάπτυξη μεθοδολογίας ποσοτικοποίησης του ιού στα λύματα. Ταυτόχρονα, μια ομάδα χημικών μηχανικών και χημικών ασχολήθηκε σε συνεργασία με την ΕΥΑΘ με τη μεθοδολογία για αντιπροσωπευτική δειγματοληψία και τον χαρακτηρισμό της ποιότητας των δειγμάτων λυμάτων. Την ίδια στιγμή μια ακόμη ομάδα χημικών μηχανικών ανέπτυξε φυσικοχημικό μοντέλο για τον εξορθολογισμό των μετρήσεων του ιού με βάση τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των λυμάτων. Η συνεργασία σε αυτό το στάδιο ήταν σημαντική για την πειραματική εφαρμογή της μεθοδολογίας. Μόλις ολοκληρώθηκε αυτό το στάδιο της ετοιμασίας πρότυπων καμπυλών ποσοτικοποίησης του ιού και ελέγχου της αξιοπιστίας του μοντέλου εξορθολογισμού, ενημερώθηκαν και συνέβαλαν στην εκτίμηση των αποτελεσμάτων καθηγητές λοιμωξιολογίας. Έπειτα και από αυτό το στάδιο η καινοτομία εφαρμόστηκε πλήρως και πλέον ήταν λειτουργική, ώστε να αποτυπώνει την επιδημιολογική κατάσταση στη Θεσσαλονίκη.
Η καινοτομία διαδίδεται στο εσωτερικό Του φορέα μέσα από παρουσιάσεις αλλά και στο εξωτερικό του μέσα από δραστηριότητες του Γραφείου Τύπου, συμμετοχή σε συνέδρια, εκδηλώσεις, ημερίδες και παρουσιάσεις σε ομάδες εργασίας.
Η συνεργασία υλοποιήθηκε με σύμβαση έργου κατόπιν σχετικού διαγωνισμού. Σε όλες τις φάσεις της καινοτομίας υπήρχε στενή συνεργασία με την τριμελή ομάδα παραλαβής του έργου και τον διευθυντή του ΠΤΑ/ΠΚΜ. Το φυσικό αντικείμενο της καινοτομίας προχωρά με τη σύμφωνη γνώμη της επιτροπής και υλοποιείται από το ΑΠΘ, το οποίο διαθέτει το επιστημονικό προσωπικό και τον απαιτούμενο εξοπλισμό.
Στην επιτυχία της καινοτομίας, σημαντικό ρόλο έπαιξε η αποφασιστικότητα της ηγεσίας και η συνεργασία με την επιτροπή υλοποίησης/ παρακολούθησης του έργου. Με τον τρόπο αυτό ακολουθήθηκαν χρονοδιαγράμματα και η καινοτομία μπήκε γρήγορα σε τροχιά εφαρμογής.
Η καινοτομία κατέδειξε τη σημασία της συστηματικής καθημερινής λήψης δειγμάτων και καταγραφής της συγκέντρωσης του ιού στα λύματα, όταν μεγάλες πόλεις του εξωτερικού εξακολουθούν να μετρούν μόλις δύο ή τρεις φορές την εβδομάδα. Η καθημερινή λήψη δειγμάτων επιτρέπει την ουσιαστική αξιολόγηση δεικτών διασποράς στην κοινότητα.
Yποστήριξη της ανάπτυξης καινοτομίας στην ελληνική δημόσια διοίκηση μέσω της δημιουργίας ενός δυναμικού οικοσυστήματος.
Ο ιστότοπός μας χρησιμοποιεί cookies για να διασφαλίσει την καλύτερη δυνατή εμπειρία πλοήγησης και την εξατομίκευση του περιεχομένου.